Zabytki Myślenic

"DOM GRECKI"
"Dom Grecki" - dawna siedziba Muzeum Regionalnego, zbudowany został w XVIII wieku i pełnił funkcję domu zajezdnego. Pierwotnie był to budynek parterowy, piętro nadbudowane zostało w 1818 roku przez ówczesnego właściciela Stefana Popowicza. W obecnej postaci "Dom Grecki" to budynek z facjatami i podziałami pilastrowo - ramowymi, z częścią przyziemną nakrytą sklepieniami żaglastymi na gurtach. Całość nakryta jest dachem łamanym. Elewacja frontowa zaakcentowana jest ryzalitem złączonym facjatą, tył budynku podpierają dwie przypory.
Wnętrze budynku mieści pomieszczenia ze stropami belkowanymi oraz krzyżowymi. W stropie belkowanym znajdującym się na parterze budynku umieszczona jest belka z datami 1787-1792 napisem w języku łacińskim, pięknie zdobione motywem warkocza i rozetami cyrklowanymi. Belka ta pochodząca z Makowa Podhalańskiego, zamontowana została w czasie ostatniego remontu przeprowadzonego w latach 1972 - 1975 przez Pracownie Konserwacji Zabytków w Krakowie. Ciekawym elementem wnętrza jest komin znajdujący się w wędzarni, który jest rodzajem małej sklepionej izby zbierającej dym do wspólnego przewodu kominowego. Komin zaś zbudowany jest w kształcie butelki. Pięknym akcentem dekorującym jedno z pomieszczeń jest piec kaflowy z około 1885 roku, pochodzący z dworu w Krzyszkowicach, bogato zdobiony ornamentami roślinnymi i herbami Rogala i Leliwa.
"Dom Grecki" pierwotnie był własnością prywatną do 1969 roku. Potem własność sprawował Urząd Miasta i Gminy w Myślenicach, aż do 2008 roku, kiedy obiekt ponownie wrócił do pierwotnych właścicieli. Na przestrzeni lat zmieniała się funkcja budynku pełniącego pierwotnie rolę zajazdu. Był on domem mieszkalnym dla kolejnych właścicieli, siedzibą ZNP, mieściła się tutaj klasa Szkoły Podstawowej nr 1, sklep mięsny, zakład ślusarski, zakład szklarski, magazyn Domu Książki, a w czasie II wojny światowej w "Domu Greckim" czynny był magiel i prasowalnia bielizny.

"DWÓR DOLNOWIEJSKI"
Dwór Dolnowiejski wzniesiony został w końcu XVIII wieku w stylu klasycystycznym. Pierwotnie został wybudowany, jako budynek o dwu izbach, które istnieją do dzisiaj. Znajdują się one w najstarszej, tj. południowej części. Izby te są sklepione kolebkowo na gurtach. Z biegiem lat dwór został powiększony o pozostałą część parteru oraz facjatę z dwoma oknami. Od przodu dobudowano do niego drewnianą werandę, rozebraną w czasie II wojny światowej. Budynek w czasie przebudowy nakryto czterospadowym dachem z nadbitkami.
Dwór Dolnowiejski był własnością księżnej Lubomirskiej, która sprawowała nad nim opiekę poprzez dzierżawców. Ostatnim dzierżawcą dworu Dolnowiejskiego był Wacław Kondr. Sprawował tę funkcje do 1945 roku. Po II wojnie światowej we dworze Dolnowiejskim zamieszkali lokatorzy. Obecnie funkcjonuje tam filia Biblioteki Pedagogicznej w Krakowie.

BUDYNEK GIMNAZJUM NR 1
Pierwsze wzmianki źródłowe o szkołach myślenickich pochodzą z XV wieku. Szkoła była parafialna, zamieniona w 1785 roku na szkołę główną obwodową. Mieściła się w budynku, obok kościoła nad rzeką Bysinką, potem w prywatnym mieszkanku, następnie w budynku zakupionym przez magistrat w rynku nr 58. W 1873 roku przeznaczono plac miejski przy ulicy Krakowskiej nr 32 i 33 (obecnie Sobieskiego) na budowę szkoły. Realności te leżały na wzgórzu, które zostały zniwelowane, wytyczono też nową ulicę prowadzącą do kościoła. Budowę szkoły rozpoczęto w 1873 roku, wg. Planu opracowanego przez Sichrawę c.k. inspektora budownictwa. W skład komitetu budowy wchodzili: A. Marek, J. Schakky, J. Judaszek, K. Kutrzeba, J. Nowicki, J. Kudas.
Koszty budowy szkoły ukończonej w 1877 roku wyniosły 38.000 złotych reńskich. Pokryte zostały z krajowego funduszu szkolnego, z pożyczki zaciągniętej przez Radę Miejską, z funduszy miejskich, na które złożyły się pieniądze uzyskane z wypalania cegły we własnej cegielni i dostarczania drzewa z lasów miejskich. Poważną pomoc uzyskano od księżnej Augusty der Montleart, która na budowę szkoły darowała 10.000 złotych reńskich. Budynek szkolny wybudowany został, jako jednopiętrowy, kryty blachą. Do szkoły prowadziły dwa wejścia, jedno usytuowane od strony wschodniej, drugie od zachodniej. Na parterze znajdowały się 4 sale przeznaczone dla chłopców i tyle samo na piętrze. Dwie z nich zajmowała szkoła dla dziewcząt, duża sala używana była przez Radę Miejską na posiedzenia i bale. Sala ta przyozdobiona była popiersiami królów polskich. W innej sali przez klika lat odbywały się przedstawienia teatralne.
W czasie I wojny światowej nauka odbywała się z przerwami, jako że budynek zajmowany był przez wojsko i jeńców rosyjskich. Po jej zakończeniu, doszło do gruntownego remontu budynku w 1932 roku. Stawiano w nim piece kaflowe, w miejscu dotychczasowych żelaznych. W czasie II wojny światowej budynek szkolny zajmowany był przez wojska niemieckie, potem przeznaczono go na szpital dla wojsk radzieckich. Okazały budynek, w którym mieści się obecnie Gimnazjum nr 1 zdobią liczne pilastry i sztukaterie o motywach roślinnych. Na budynku znajduje się też herb Myślenic i dwie pamiątkowe tablice. Obiekt w 2010 roku został poddany całkowitej renowacji w ramach programu rewitalizacji Rynku w Myślenicach.

BUDYNEK ul. MIKOŁAJA REJA 13
Budynek został zbudowany w latach 80-tych XVIII wieku na terenie dawnego wójtostwa myślenickiego i zespołu dworskiego, przy trakcie cesarskim wytyczonym w latach 1784-1788. Wybudowany został przy pomocy materiałów pochodzących z rozebranego dworu Spytka Jordana, jako budynek administracyjny, przeznaczony dla zarządców majątków dworskich. Obiekt wzniesiony został w stylu późnobarokowym na rzucie prostokąta. Elewacja budynku zwieńczona jest gzymsem podokapowym. Portale wejścia są kamienne późnobarokowe z arkadami o łuku koszowym z kluczem. Parterowe partie budynku mają sklepienia kolebkowe z lunetami, w narożach budynku znajdują się masywne szkarpy nakryte daszkami namiotowymi. Budynek jest dwutraktowy z trójbiegową klatką schodową. Na przełomie XIX/XX wieku w budynku przeprowadzono częściowe zmiany detali elewacji, większa przebudowa wnętrza miała miejsce w 1965 roku i latach siedemdziesiątych.
Budynek w ciągu wieków zmieniał swoje funkcje. Na przełomie XIX/XX wieku na parterze mieściła się pierwsza poczta. Piętro budynku w 1945 roku przeznaczone było na prywatne mieszkania zajmowane przez starostów Myślenickich. Po II wojnie światowej budynek był częściowo zniszczony, mimo to był w użytkowaniu, piętro dalej zajmowały mieszkania prywatne, a na parterterze znajdował się magazyn. W latach 50-tych XX wieku budynek stał się siedzibą Komitetu PZPR. W 1981 roku parter przekazano na użytkowanie Bibliotece Pedagogicznej. Obecnie w całym gmachu mieści się Starostwo Powiatowe w Myślenicach.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY pw. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY
Kościół parafialny w obecnej postaci jest wynikiem przedsięwzięć budowlanych z różnych okresów. Najstarszą część stanowi prezbiterium i nawa, pochodzące z okresu gotyckiego. Gotyckie są też dolne partie przybudówki zakrystyjnej. W typie gotyckim jest dobrze zachowana więźba dachowa. W 1543 r. zbudowana została wielokondygnacyjna wieża z łamanego kamienia. Mimo późniejszej przebudowy we wieży zachowało się wiele renesansowych kamiennych obramień okiennych i wejściowych. Wnętrze korpusu kościoła jest barokowe.
W ciągu XVII w. fara myślenicka uległa dalszym przekształceniem. Około 1669 r. została przebudowana i nadbudowana zakrystią, a w jej wnętrzu wzniesiono barokowy kominek. Trzy lata wcześniej wykonano kamienny portal uszaty z główką aniołka, który prowadzi z prezbiterium do zakrystii.
Przy kościele zbudowana została w latach 1642-1646 kaplica Matki Bożej, fundowana przez Stanisława Koniecpolskiego, hetmana wielkiego koronnego i kasztelana krakowskiego. Kaplica ta jest wczesnobarokową, wzniesioną z kamienia z przewagą użycia ciosu, na rzucie kwadratu. Nakryta jest kopułą zakończoną latarnią. Wnętrze kaplicy podzielone jest pilastrami i lizenami. W kopule i ponad portalem umieszczone są kartusze z herbem Pobóg. W kaplicy znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem uznany w XVII w. za cudowny.
Niegdyś był on własnością papieża Sykstusa V i został w 1596 r. przewieziony do Polski przez kasztelana krakowskiego Jerzego Zbaraskiego. W 1624 r. obraz dostał się do Myślenic za pośrednictwem mieszczanina myślenickiego Marcina Grabysza. Obraz jest dziełem malarstwa włoskiego, powstał pod wpływem maniery rafaelowskiej. Biorąc pod uwagę dane dotyczące własności powstać musiał w Rzymie przed rokiem 1590. Kult obrazu Matki Boskiej myślenickiej przyczynił się do rozwoju odpustów i pielgrzymek, a także przyniósł w Polsce szereg jego replik, między innymi pod jego wpływem postał obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej.

MŁYN NA ULICY DASZYŃSKIEGO
Młyn wodny zbożowy usytuowany przy ulicy Daszyńskiego, zbudowany został po 1855 r. Główna część młyna to budynek prostokątny drewniany o konstrukcji zrębowej, częściowo na podmurowaniu z kamienia. Wnętrze młyna było trzypoziomowe, z poziomem dolnym podzielonym wzdłużnie rzędem słupów, średnim mieszczącym złożenie kamieni i poziomem trzecim, na którym żurawie uruchamiały zastawy pogródek. Wnętrze nakryte było stopami belkowanymi. Wejście do młyna usytuowane zostało pośrodku krótszego boku, w którym są dwuskrzydłowe klepkowe drzwi. Dach młyna jest siodłowy z wystawką. Do młyna przylega budynek mieszkalny dwutraktowy z przelotową sienią. Wewnątrz są belkowane, fazowane stropy.
W wejściu znajdują się klepkowe drzwi dwuskrzydłowe. Dach części mieszkalnej jest siodłowy. Jaz usytuowany na młynówce pierwotnie był drewniany. W 1978 r. w czasie powodzi został zniszczony. Młyn był własnością prywatną rodziny Łętochów od roku 1972, kiedy zakupiony został przez A. Unold, która po remoncie otwarła w młynie lokal gastronomiczny oferując staropolskie potrawy.

ZAMCZYSKO
Na prawym brzegu Raby znajdują się ruiny wieży strażniczej zwanej "Zamczysko". Wieża usytuowana na grzbiecie Uklejny była fortecą strzegącą drogi królewskiej, która biegła przez Myślenice. Służbę tam pełnili strażnicy zmieniający się w ściśle określonych terminach. Służba w wieży trwała od 4 do 6 tygodni. Wieża zbudowana została w XII w. z miejscowego łamanego piaskowca, układanego na wapiennej zaprawie murarskiej. Wieża była okrągła, miała zewnętrzną średnicę 10,20 m. i okrągłe wnętrze - 2,50 m. Obok w rowie stały drewniane zabudowania dwukrotnie spalone. Naokoło od wschodu usypany był wał ziemny z drewnianym płotem.
W XV w. w niewiadomych okolicznościach wieża została wysadzona została w powietrze. Ładunek wybuchowy podłożono we wschodniej części fundamentu wieży. Pęknięcia ścian nastąpiły wzdłuż linii pionowych, w miejscach gdzie znajdowały się szczelinowe okna w murze grubym na 4 m. W 1957 r. podczas przeprowadzonych badań archeologicznych na Zamczysku znaleziono skorupy garnków bez polewy, z polewą zieloną i rdzawą, podkówkę do buta i trzy groty do strzał z kuszy. Wszystkie te przedmioty znajdują się w myślenickim muzeum.

RYNEK
Prostokątny, symetryczny rynek myślenicki rozciąga się na osi wschód-zachód. Przecinają go dwie szosy; przebiegająca po zachodnim obrzeżu szosy Kraków-Zakopane, będąca dawniej gościńcem z Krakowa ku granicy węgierskiej oraz szosa prowadząca do Bochni. Wytyczanie obecnego rynku rozpoczęło się po 1458 r. i realizowane było przez wójta myślenickiego -Mikołaja z Zakliczyna, który na te cele przeznaczył własne środki i pola wójtowskie. Zabudowa rynku pierwotnie drewniana i parterowa, zastępowana była z biegiem czasu murowanymi kamienicami.
Pierwsza mieszczańska kamienica zbudowana została w 1748 r. przez Antoniego Bońskiego. Jest to budynek- Rynek 27 posiadający pomieszczenie ze zwierciadlanym sklepieniem i rokokowymi stiukami. Pozostałe kamienice pochodzą z XIX w. i początku XX w. Są one piętrowe, niektóre wielotraktowe. W kilku zachowały się sienie przejazdowe i izby parteru, posiadające sklepienia kolebkowe z lunetami, krzyżowe i żaglaste. Elewacje tych kamienic są skromne, podzielone na piętra gzymsami gurtowymi. Wyjątkiem są kamienne profilowane portale niektóre z pilastrami, zamknięte łukiem półkolistym lub spłaszczonym. W 1860 r. czworograniasty rynek myślenicki otaczało 10 jednopiętrowych kamienic.
Z biegiem lat zmieniał on swój wygląd. W 1873 r. rynek obsadzony został drzewami , kilka lat później wokół kamienic ułożono chodnik z płyt kamiennych. W rynku przybywało budynków. 31. VIII. 1897 r. poświęcono kamień węgielny pod ratusz, by w roku następnym, za burmistrza M. Klakurki rozpocząć jego budowę. Ratusz stanął na miejscu domu po Janie Staniszu. Z drugiej połowy XIX w. pochodzi posąg kobiety tzw. "Tereska", do którego wodę doprowadzono z pierwszych wodociągów zbudowanych na Stradomiu. W rynku skupiało się życie gospodarcze miasta, rozkwitło dzięki licznym przywilejom królewskim. Tutaj odbywały się wielkie targi i jarmarki, gromadzące mieszczan i mieszkańców okolicznych wiosek, sprzedających żywność oraz wyroby miejscowego rzemiosła. W dni targowe cały rynek zajmowały stragany.
Jeszcze w 1922 r. stały przy zachodniej stronie stałe stragany drewniane, gdzie zjeść można było gorącą kiełbasę, flaczki itp. Sama zaś płyta rynku wyłożona była kocimi łbami i chodnikami. Nie ominęły rynku pożary. W tym, który wybuchł w lipcu 1926 r. spłonęła część zabudowy rynkowej. Na miejscu wypalonych budynków pomiędzy ul. Ks. Skargi, a Królowej Jadwigi wybudowano trzy kamieniczki. Po II wojnie światowej wyburzono ostatnie stare niskie żydowskie domy. Ostatnie lata to okres porządkowania zabudowy, ujednolicenia elewacji kamienic oraz wprowadzania nowych lokali usługowych.

KOŚCIÓŁEK NA STRADOMIU
Kościół na Stradomiu, pierwotnie parafialny zbudowany został z pierwszej połowie XV w. w obrębie wcześniejszego układu urbanistycznego. Rolę kościoła parafialnego pełnił do czasu wybudowania obecnego kościoła parafialnego w pobliżu rynku. W wyniku częściowego spalenia w 1458 r. i późniejszych przebudowań utracił wiele charakteru stylowego. W obecnej postaci jest budowla jednonawowa o typowym układzie dla swojego okresu powstania. Złożona jest z niewielkiego prezbiterium zamkniętego trójbocznie i prostokątnej nawy nakrytej stropem. Od północy do kościoła przylega zakrystia z przedsionkiem, wybudowana w 1895 r. Na zewnątrz kościoła są szkarpy. Z dawnego gotyckiego detalu w kościele zachował się ostrołukowy portal wiodący do nawy od północy, a także laskowanie z maswerkiem, wypełniające okno w południowo- wschodniej ścianie zamknięcia prezbiterium. Elewacja zachodnia wykonana została wg projektu architekta Sławomira Odrzywolskiego.
Przy wschodniej ścianie prezbiterium znajduje się kapliczka, a wniej fresk Głowa Chrystusa z XVII w., poniżej zaś jest drewniany barokowy krucyfiks z XVII w. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, namalowany przez Jana Jerzyczka wg dawnego zniszczonego. W kościółku znajdują się dwie późnobarokowe ławy, barokowe posągi i krucyfiks oraz kilka skromnych epitafiów mieszczańskich. Obok kościółka znajduje się cmentarz, a na nim kilka kamiennych nagrobków klasycystycznych.